Alerji, herhangi bir maddeye karşı vücudun aşırı göstermiş olduğu tepkidir. Alerjisi olan kişiler ile olmayanlar arasındaki temel fark hala bilinmemektedir. Alerjiler genellikle bir ailenin birçok bireyinde birden görüldüğü için bunun nedeni, bedeni hastalıklara karşı savunan bağışıklık sistemi hücrelerindeki kalıtsal bir özellik olabilir. Ama bu, kanıtlanmış bir gerçek olmaktan çok, bir varsayımdır. Yine de alerjilerin çoğunun bağışıklık sistemindeki bir bozukluğa bağlı olduğu bilinmektedir. Bedendeki savunma güçleri alerjenle, sanki bir mikropmuş gibi savaşmaktadır.
“Lenfosit” adı verilen bir akyuvar türü, bağışıklık sisteminin en önemli öğelerinden biridir. Bu hücreler, bedenin kendi proteinlerinden farklı olan ve tehlike yaratan protein, virüs ve bakteri gibi yabancı maddelere karşı tetiktedir. Yabancı bir protein ile karşılaştıklarında,”antikor” adı verilen ve yabancı proteinle birleşerek onu etkisiz kılan bir madde üretirler.
Her yabancı protein için farklı bir antikor yapılır. Beden ilerde aynı proteinle karşılaştığında, aynı antikoru yeniden üretebilir. Kızamık gibi bulaşıcı hastalıkları bir kez geçirenlerin bir daha bu hastalıklara yakalanmamasının nedeni budur. Birinci hastalıktan sonra beden virüsle yeniden karşılaştığında, onu etkisiz duruma getirebilecek kadar antikor üretilmiş olur.
Sağlıklı insanların bağışıklık sistemleri henüz tam olarak anlaşılamamış, oldukça karmaşık bir süreçle, virüs gibi tehlikeli bir protein ile besin proteini gibi zararsız olanını birbirinden ayırt edebilmektedir. Buna karşılık,alerjik insanların bağışıklık sistemleri zararsız proteinlere karşı da antikor yapmaktadır. Bu antikorlar “mast hücreleri” denilen hücrelere bağlanır. Mast hücrelerinde, en önemlisi “histamin” olan bazı kimyasal maddeler bulunur.
Beden aynı proteinle yeniden karşılaştığında “mast hücreleri”ne yapışmış olan antikor, yabancı proteinlere bağlanır ve onları zararsız bir hale getirmeye çalışır. Ama bunu yaparken mast hücresinin yapısını bozarak histamin yükünün boşalmasına neden olur. Histaminin açığa çıkmasıyla da, bir yarada oluşan iltihaplanmaya benzeyen etkiler ortaya çıkar: İnce kan damarları genişlediğinden çeperleri geçirgen hale gelir ve kandan çevre dokuya sıvı sızar. İnce damarların genişlemesi kızarıklık ve kaşıntıya, dışarıya sızan sıvı da şişliğe neden olur.
Saman nezlesindeyse burun içindeki salgı bezleri uyarılıp sıvı üreterek akıntıya neden olurlar. Aynı durum gözlerin yaşarmasında da geçerlidir; gözyaşı bezleri uyarılır.
Alerji Tanısı
Çiçektozu (ve bazı besin) alerjilerinin tanısında kullanılan bir yöntem, deriye hafifçe iğne batırıp, açılan deliğe, içinde az miktarda alerjen bulunan bir sıvı damlatmaktır. Hasta, damlatılan sıvıdaki alerjene duyarlı ise, o bölgede,15 dakika içinde, yuvarlak,kırmızı bir şişlik oluşur. Bu yolla birçok alerjenin etkisi gözlenebilir ve kişinin hangi maddelere karşı duyarlı olduğu saptanır.
Besin alerjisinde nelere karşı duyarlılık olduğunu anlamanın bir yolu da “eleme diyeti” uygulamaktır. Belli yiyeceklerin çıkarıldığı bu diyetle uzun süre alerji belirtisi görülmezse, büyük bir olasılıkla diyetten çıkarılan yiyeceklerden biri ya da birkaçı alerjiye neden olmaktadır. Ardından, diyetten çıkarılan yiyecekleri tek tek deneyerek daha kesin bir kanıya varılır.
Ancak, eleme yöntemi çok uzun zaman aldığından, bazı doktorlar testle tanıya varmayı yeğlemektedirler: Değişik yiyeceklerden oluşturulmuş zayıf çözelti ya, deri altına enjekte edilir ya da dile damlatılır ve belirtilerin ortaya çıkıp çıkmadığına bakılır. Bu yolla doktor, günlük yaşamda sık karşılaşılan kimyasal maddelere karşı tepkiyi de ölçebilir.